Odwołanie darowizny – w jakich przypadkach jest to możliwe?

Darowizna jest umową dwustronną, mocą której darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Umowy darowizny, których przedmiotem są pieniądze, mieszkanie lub samochód, zawierane są stosunkowo często. Szczególnie pomiędzy osobami bliskimi. Zazwyczaj umowom tym towarzyszy dużo radości i satysfakcji z obu stron.

Czasami jednak, na skutek pewnych zdarzeń życiowych lub losowych, zachodzi konieczność odwołania darowizny. W jakich przypadkach jest to zatem możliwe?

Pierwszym powodem uzasadniającym odwołanie darowizny, zarówno już wykonanej jak i jeszcze niewykonanej, może być rażąca niewdzięczność obdarowanego. W przepisach Kodeksu cywilnego nie zawarto definicji rażącej niewdzięczności, stąd przy jej ustalaniu należy kierować się stanowiskiem wypracowanym w orzecznictwie sądowym. Powszechnie przyjmuje się, iż rażąca niewdzięczność polega na popełnieniu przez obdarowanego przestępstwa albo ciężkiego naruszenia obowiązków rodzinnych względem darczyńcy, np. kradzieży, zniewagi, pobicia, jak również nieudzielenie pomocy w chorobie lub uporczywym niewypełnianiu obowiązków alimentacyjnych. Także dopuszczenie się powyższych czynów wobec osób bliskich darczyńcy może być poczytywane jako rażąca niewdzięczność.

Uprawnionymi do odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności są darczyńca oraz jego spadkobiercy. Darczyńca nie może jednak odwołać darowizny, jeżeli obdarowanemu przebaczył. Spadkobiercy darczyńcy mogą natomiast odwołać darowiznę z powodu niewdzięczności tylko wtedy, gdy darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do jej odwołania albo gdy obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy.

Ponadto darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.

Zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Ponadto od chwili zdarzenia uzasadniającego odwołanie obdarowany ponosi odpowiedzialność na równi z bezpodstawnie wzbogaconym, który powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu.

Drugą przyczyną uzasadniającą odwołanie darowizny może być niedostatek darczyńcy. Mianowicie darczyńca może odwołać darowiznę, która jeszcze nie została wykonana, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych.

Odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie. Jednak w razie sporu pomiędzy stronami zasadność odwołania podlega ocenie sądu.

Należy również pamiętać, że żadna z przywołanych wyżej przyczyn nie uzasadnia odwołania darowizny, gdy czyni ona zadość obowiązkowi wynikającemu z zasad współżycia społecznego. Jako przykład wskazuje się wdzięczność za uratowanie życia, względy rodzinne (pomoc niepełnosprawnemu dziecku) czy względy humanitarne (opłacenie operacji w zagranicznej klinice).